| سید مهدی سیدی |
انتخابات چهاردهم ریاست‌جمهوری با دو غافلگیری سیاسی به وقوع پیوست. نخست شهادت رئیس‌جمهور عزیز و ناتمام ماندن دولت مردمی؛ و دوم انتخاب دکتر پزشکیان به ریاست‌جمهوری جدید. با این ضرورت، تحلیل شرایط موجود بسیار مهم است تا بتوان کنش‌های سیاسی پس‌ازاین را به نفع کشور و ملت سامان داد. در این چند گفتارِ به‌هم‌پیوسته سعی می‌کنم از منظر کنشگران مختلف به موضوع بپردازم و حداقل طبقه‌بندی واضحی از موضع‌گیری‌ها و روندها ارائه کنم.
قسمت نخست) نوع مواجهه مقام معظم رهبری با انتخابات اخیر
در مقدمه باید گفت در وضع موجود هنوز سؤالات تحلیلی مهمی روی میز است که پاسخ جامع یا راهگشایی برای آن تولید نشده است (حداقل از منظر حقیر). برخی سؤالات بدین شرح است:
- چرا برخلاف پیش‌بینی‌ها، نرخ مشارکت انتخابات افزایش چشمگیری پیدا نکرد؟
- چرا نتایج نظرسنجی‌ها از واقعیت، انحراف جدی داشت؟
- چرا جریان اصولگرایی و ادامه خط دولت شهید رئیسی رأی نیاورد؟
- وضعیت کشور با استقرار مجدد جریانات اصلاح‌طلبی و اعتدالی به چه سمت و سویی خواهد رفت؟
- آیا دوباره شاهد دوگانه‌ها و نزاع‌های شدید دولت علیه حاکمیت خواهیم بود؟
در این میان، از منظر هرکدام از کنشگران می‌توان پدیده انتخابات اخیر را (که واقعا در تاریخ معاصر ما ازجمله پدیده‌های خاص بود) واکاوی کرد. منظر نخست، آن نگاه و رویکردی است که مقام معظم رهبری به موضوع انتخابات داشته و دارند.
قابل‌ذکر است که ایشان با نگاهی منسجم، قابل پیش‌بینی و الهام گرفته از معارف انقلابی، در هر انتخابات مواضع روشنی داشته و همان روند را در انتخابات اخیر نیز تکرار کرده‌اند. برخی سرفصل‌ها بدین شرح است:
- تجلیل از حضور مردم در انتخابات به‌رغم همه تبلیغات و بدخواهی‌های دشمن
- حمایت از رأی مردم؛ هرچه و هرکه می‌خواهد باشد.
- ایجاد سکینه و اطمینان در تحلیل‌ها، آرامش‌بخشی به جامعه همزمان با نمایش اقتدار و پیشرفت نظام به دشمنان بیرونی.
- دعوت همه گروه‌های سیاسی به اتحاد، وحدت کلمه و یک‌صدایی در مقابله با دشمن.
- دعوت همه گروه‌های سیاسی به‌ویژه مجلس به حمایت از دولت مستقر با این نگاه که دولت‌داری کار سختی است و اساسا موفقیت رئیس‌جمهور موفقیت همه ماست.
- حمایت از رئیس‌جمهور منتخب و برجسته‌سازی ویژگی‌های مثبت او.
- بیان صریح شاخص‌ها و معیارهای انقلابی سیاسی کارگزاران و هشدار دادن نسبت به نقشه‌های دشمن.
- دعوت همه به اقدامات جدی، ابتکاری و به‌موقع در زمینه‌های پیشرفت کشور و معطل نگه نداشتن کارها و امور.
- تجلیل از دولت قبل (دولت شهید رئیسی) و درخواست برای استمرار راه و حرکت او.
قسمت دوم) تحلیل رفتار و اقدامات رئیس‌جمهور منتخب و محترم
- تصور نسبت به اتفاق پیش‌آمده: بر اساس برخی شواهد و قرائن، به‌نظر می‌آید برای شخص آقای پزشکیان قابل باور نبوده است که به‌عنوان رئیس‌جمهور ایران انتخاب شوند و در مراحل آغازین کار، ایشان صرفا بابت انجام تکلیف، گرم کردن تنور انتخابات و بیان حرف‌های نزده وارد صحنه شده‌اند. پس در موقعیت کنونی این موفقیت برای ایشان تا حدودی غافلگیرانه و غیرقابل‌باور می‌نماید. مدت زمانی لازم است تا ایشان -به تعبیر خودمانی- به این جایگاه عادت کنند و با رسالت‌های سنگین این موقعیت ممتاز وفق پیدا کنند.
- رفتارهای فردی: برخی ویژگی‌های خاص در رفتار ایشان به‌صورت برجسته نمایان است؛ نوعی از ساده‌زیستی، مردمی بودن، حضور در اجتماعات، دوری از تشریفات مرسوم سیاسی و زیر پا گذاشتن پروتکل‌های تشریفاتی، صریح و صمیمی حرف زدن، حضور پررنگ در مجامع مذهبی و هیئت‌ها؛ که البته این احتمال وجود دارد به‌مرورزمان از همین رفتارهای صادقانه به‌نوعی تلقی رفتارهای پوپولیستی شود کمااینکه همینک برخی نویسندگان اصلاح‌طلب به این رفتارهای رئیس‌جمهور منتخب می‌تازند و به‌تعبیری زیرآب آن را می‌زنند.
- مواضع سیاسی و بین‌الملل: موضع‌گیری‌های محکم انقلابی از جانب دکتر پزشکیان با شدت و حتی با ادبیات اصولگرایانه، محاسبات برخی سیاسیون را به‌هم ریخته است؛ به‌ویژه در موضوع حمایت از جریان مقاومت در منطقه، هشدار به اروپا و آمریکا مبنی بر خطای راهبردی در خروج از برجام و اعلام آمادگی به حضور جدی پای میز مذاکره، حمایت از ادامه ارتباط با کشورهای منطقه و دوست، به‌ویژه چین و روسیه و اعلام حضور جدی در پیمان‌های منطقه‌ای.
- اعلام مواضع نسبت به سیاست داخلی: دال مرکزی ادبیات دکتر پزشکیان -تاکنون- روی چند محور شکل گرفته است: دعوت عمومی به اتحاد و پرهیز از اختلافات، سهم‌دهی به همه گروه‌های محروم و نگاه ویژه به اقلیت‌ها، اعلام حمایت قاطع از سیاست‌های رهبری و برنامه‌های مصوب؛ تأکید بر سپردن کار به کارشناسان، پاسخ به برخی مطالبات عمومی و توده‌ای نظیر فیلتر اینترنت و مسئله حجاب و گشت ارشاد (البته با درجاتی از سطحی‌سازی و تنزل موضوع).
- شیوه سیاست‌ورزی و تشکیل کابینه: دکتر پزشکیان دست به اقدامی ابتکاری برای شناسایی وزرا زده است به‌نحوی‌که سعی کرده با طی چند مسیر به تشخیص نفرات اصلی کابینه دست یابد: تشکیل کارگروه‌های چندگانه، سپردن کار به کارشناسان (البته عموما سیاسی و حزبی)، عدم مداخله مستقیم در فرایندها، عدم موضع‌گیری و سکوت خبری برای مدت طولانی بعد از انتخابات؛ که البته تاکنون در چند حوزه دچار چالش‌های جدی شده است؛ ازجمله ایجاد حس سهم‌خواهی توسط برخی پدرخوانده‌ها، غیر شفاف بودن برخی فرایندهای کاری کمیته‌ها، اظهارات جنجالی دکتر ظریف در امتیازدهی به کاندیداها و نیز ایجاد حس عمومی در جامعه که رئیس‌جمهور کار تشکیل کابینه را کلا به دیگران سپرده (اجاره دادن) و خودش صرفا در جلسات عمومی و هیئت‌ها شرکت می‌کند.
قسمت سوم) مواضع و دیدگاه‌های جبهه اصلاحات
در خصوص موضع و دیدگاه جریان اصلاحات و اعتدال، آنچه تا این لحظه رخ داده است در موضوع رئیس‌جمهور منتخب و نتایج پسا انتخابات می‌توان به محورهایی اشاره کرد؛ گرچه بایستی به این نکته حیاتی هم اشاره داشت که جریان اصلاحات یک مفهوم واحد و متحد نیست و در نمادها و نماینده‌های این جریان، شاهد وسعت و کثرت و حتی تناقض‌هایی هستیم؛ و اما تحلیل این جریان:
- این جریان، کماکان با انتخاب دکتر پزشکیان، با نوعی بهت و حیرت مواجه می‌شود آنچنان که در کمترین درصدهای احتمال سیاسی هم حدس نمی‌زده با این فاصله نزدیک از دولت دکتر روحانی، رکاب سیاست به همان طیف اقبال کند.
- ادامه حملات به رقبای دکتر پزشکیان و رها نکردن ایشان به‌ویژه اتحاد و یکپارچگی در خصوص حمله به دکتر جلیلی
- دمیدن بر تنور دولت وحدت ملی و تئوریزه کردن سهم‌دهی به اقلیت‌ها، مذاهب و گرایش‌ها (حداقل در ظاهر)
- ارائه تصویری خاص از کشور به‌گونه‌ای که همگان قبول کنند ایران در آستانه پرتگاه نهایی است و نامزد برگزیده جریان اصلاحات، آخرین شانس برای نجات کشور است!
- تلاش برای مدیریت و تربیت افکار عمومی به‌منظور پایین آوردن سطح توقعات مردم از دولت دکتر پزشکیان؛ با این نگاه که اگر این دولت موفق نشد به خاطر شرایط سخت یا سنگ‌اندازی رقباست و به‌هیچ‌عنوان تقصیر دولت جدید نیست.
- بالا بردن هزینه روانی مقابله با برنامه‌ها و گزینه‌های دکتر پزشکیان در سطح جامعه از طریق برچسب‌زنی به گروه‌های رقیب (مثلا با عنوان گروه‌های تندرو یا طالبانی)
- سهم‌خواهی‌های پشت پرده و فشار به دکتر پزشکیان برای تن دادن به خواسته‌های پدرخوانده‌ها آنچنان که داخل جریان اصلاحات نیز اعتراض‌ها و اعتراف‌های بلندی نسبت به این موضوع شنیده می‌شود.
- پروپاگاندای رسانه‌ای مبنی بر اینکه جبهه اصلاحات هیچ نامزدی را برای وزارت به رئیس‌جمهور پیشنهاد نکرده است.
- نگرانی نسبت به آمدن ترامپ و گمانه‌زنی درباره مسأله برجام
- حمله به دولت مستقر با نیت آمادگی جهت فرار از پاسخگویی آینده (اعتراضات به انتصابات دقیقه نود و موج‌سواری در موضوع ابلاغ برخی قوانین و آیین‌نامه‌ها در دقایق آخر دولت)
- زمزمه‌های عبور از دکتر پزشکیان با این نگاه که او همانی نیست که ما می‌خواستیم (چسبندگی به حاکمیت)
قسمت چهارم) مواضع و دیدگاه‌های جریان اصولگرایی و انقلابی
آنچیزی که در هفته‌های اخیر پس از انتخابات مشاهده می‌شود نوعی «بحران تحلیل» و سخت‌تر از آن «بلاتکلیفی عملی» در جریان انقلابی است. ماه‌های گذشته لبریز از اتفاقات و رویدادهای عمیق تاریخی بوده است؛ از طوفان الاقصی گرفته تا عملیات نظامی ایران در انتقام از اسرائیل غاصب (وعده صادق) و پس‌ازآن ماجرای دردناک شهادت آیت‌الله رئیسی؛ و بلافاصله برگزاری انتخابات زودهنگام و به‌تبع آن شکست جریان انقلابی در حفظ خط سیاسی «شهید جمهور» در سکان‌داری قوه مجریه.
در تحلیل وضعیت جبهه اصولگرایی (اگر البته هنوز چنین مفهومی در عرصه سیاسی وجود خارجی روشن و دقیق داشته باشد) می‌توان به برخی گزاره‌ها اشاره کرد:
- ناباوری و غافلگیری از شکست در انتخابات و شوک تحلیلی پس از سپردن زودهنگام امور به جریان رقیب.
- گیر کردن در مرحله مقصریابی که مقصر شکست که بوده است؛ و تعیین سهم برای هرکدام از نامزدهای جبهه انقلاب.
- ادامه حملات درون‌گفتمانی به عناصر اصلی جبهه انقلاب؛ تخریب‌ها و ترور شخصیت‌ها با بهانه‌های مختلف (که گرچه نباید از اختلاف‌افکنی‌های جبهه رقیب و تیز کردن سویه حملات غافل ماند).
- بی‌تحلیلی نسبت به آینده سیاسی کشور و بی‌عملی نسبت به جایابی در نظام قدرت جدید.
- نگرانی نسبت به موج شدید و بالای بیکاری مدیران و کارشناسان حزب‌اللهی که به‌واسطه استقرار دولت جدید از دستگاه‌های دولتی جدا خواهند شد (جدایشان خواهند کرد – کنار گذاشته خواهند شد).
- بی‌ثباتی در تنظیم روابط با دولت جدید و شخص دکتر پزشکیان؛ از موضع‌گیری‌های تمجیدی گرفته تا موضع‌گیری‌های رادیکال.
- نگرانی جدی از تشکیل دولتی ضد حاکمیت، دو قطبی‌ساز و غیر معتقد به انقلاب (برخی اطرافیان رئیس‌جمهور منتخب و برخی اظهارنظرهای رسانه‌ای جریان منتسب به رئیس‌جمهور بر این نگرانی‌ها دامن زده است).
- نگرانی جدی از ناکارآمدی دولت و ضعف رئیس‌جمهور در اداره اطرافیان و حامیانش؛ آنچنانکه برخی گفتارهای رئیس‌جمهور و ابراز خستگی‌ها و سردرگمی‌ها توسط ایشان بر این نگرانی دامن زده است.
قاعدتا در طول هفته‌های آینده و با تشکیل کابینه جدید، برخی از روندهای ذکر شده در این مجموعه‌یادداشت دچار دگرگونی خواهد شد و برخی از این رویه‌ها با شدت بیشتری ادامه پیدا خواهد کرد.
آینده، گویایی بسیاری مسائل مبهم امروز خواهد بود.
